2009/11/30初版；2018/04/25修訂(重編版面；移除超連結；增訂藏文，並採泰式分散對齊，並嵌入ཏྲེ་ཧོར།版四家注)
論之本文——p. 15404
大師於此違因果次第而宣說者，以有至大修持扼要，故無過失。
p. 15405
tib.p. 20907
ཇགཉིས་པ་ལན་ལ་མདོར་བསྟན་རྒྱས་བཤད་གཉིས་ལས། དང་པོ་ནི། དེ་ལ་སྟོན་པས་རྒྱུ་འབྲས་ཀྱི་རིམ་པ་ལས་ལྡོག་སྟེ་གསུངས་པ་ལ་ནི་ཉམས་ལེན་གྱི་གནད་ཆེན་པོ་ཡོད་པས་སྐྱོན་མེད་དོ།།
tib.p. 20908
消文紀錄——
大師於此違因果次第而宣說者：世尊在這裡沒有順著因果的次第來宣說。
以有至大修持扼要：是因為這其中有極大的修持扼要。
故無過失：所以並沒有過失。
我對這段本文之理解——
這段本文揭示世尊先宣講苦諦，然後宣講集諦是有其重大意涵，並無過失。
2009/11/29初版；2018/04/25修訂(重編版面；移除超連結；增訂藏文，並採泰式分散對齊，並嵌入ཏྲེ་ཧོར།版四家注)
論之本文——p. 15403
今初 集諦為因，苦諦是彼之果，故集是先，果應是後。何故世尊不順彼義之次第而作是說，諸苾芻此是苦聖諦，此是集聖諦耶？
p. 15404
tib.p. 20903
དང་པོ་ཇལ་དོགས་པ་འགོད་པ་དང་། ལན་དངོས་གཉིས་ལས། དང་པོ་ནི། ཀུན་འབྱུང་ནི་རྒྱུ་དང་སྡུག་བདེན་ནི་དེའི་འབྲས་བུ་ཡིན་པས་ཀུན་འབྱུང་སྔ་ལ། སྡུག་བདེན་འཕྱི་བ་ཡིན་ན། ཅིའི་ཕྱིར་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་བམདོ་ལས་དོན་གྱི་རིམ་པ་དེ་དང་མི་མཐུན་པར། དགེ་སློང་དག་བཅེས་བོས་ནས་རང་རྒྱུ་ལས་ཉོན་གྱིས་བསྐྱེད་པའི་མ་དག་པའི་སྣོད་བཅུད་འདི་ནི་སྡུག་བསྔལ་འཕགས་པའི་བདེན་པའོ།། བཉོན་མོངས་པ་དང་དེའི་དབང་གིས་བྱུང་བའི་ལས་འདི་ནི་ཀུན་འབྱུང་འཕགས་པའི་བདེན་པའོ།། ངཇི་ལྟར་བསྟན་པ་དང་མི་མཐུན་པ་མེད་པ་དང་། མི་རྟག་པ་ལ་སོགས་པ་གསུངས་པ་ལྟར་མཐོང་ན་རྣམ་པར་དག་པ་ཐོབ་པས་བདེན་པ་དང་། འཕགས་པའི་བདེན་པ་ཞེས་པ་ནི། འཕགས་པས་ཇི་ལྟར་གཟིགས་པ་ལྟར་བདེན་ལ། བྱིས་པས་དེ་ལྟར་མ་ཡིན་ཏེ། མཛོད་འགྲེལ་ལས། འཕགས་ས་བདེ་བར་གང་གསུངས་པ། །དེ་ནི་གཞན་གྱིས་སྡུག་བསྔལ་རིག །གཞན་གྱིས་བདེ་བར་གང་འདོད་པ། །དེ་ནི་འཕགས་པས་སྡུག་བསྔལ་རིག །ཅེས་གསུངས་པ་ལྟར་རོ།། ཞེས་གསུངས་ཤེ་ན།
tib.p. 20907
消文紀錄——
今初：現在先說苦諦的意趣。
集諦為因，苦諦是彼之果，故集是先，果應是後：集諦是因，苦諦是集諦的果，所以集諦在先，苦諦應該在後。
何故世尊不順彼義之次第而作是說，諸苾芻此是苦聖諦，此是集聖諦耶：為什麼世尊不按照因果的順序，而告訴諸比丘說：「這是苦諦，這是集諦」呢？
我對這段本文之理解——
這段本文以詰問式準備闡釋佛陀於四諦當中先講苦諦的意趣。
2009/11/28初版；2018/04/23修訂(重編版面；移除超連結；增訂藏文，並採泰式分散對齊，並嵌入ཏྲེ་ཧོར།版四家注)
論之科文——p. 15401
希求解脫方便分二：一、由於苦集門中思惟；二、由於十二緣起思惟。 初中分二：一、思惟苦諦生死過患；二、思惟集諦流轉次第。 初中分二：一、顯示四諦先說苦諦之意趣；二、正修苦諦。
p. 15402
tib.p. 20818
ཇགཉིས་པ་དང་པོ་ནི། དེས་ན་ཐར་པ་དོན་གཉེར་བསྐྱེད་པའི་ཐབས་ལ་གཉིས། སྡུག་བསྔལ་དང་ཀུན་འབྱུང་གི་སྒོ་ནས་བསམ་པ་དང་། རྟེན་འབྲེལ་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་སྒོ་ནས་བསམ་པའོ། །
༡ སྡུག་བསྔལ་དང་ཀུན་འབྱུང་གི་སྒོ་ནས་བསམ་པ།
དང་པོ་ལ་གཉིས། སྡུག་བདེན་འཁོར་བའི་ཉེས་དམིགས་བསམ་པ་དང་། ཀུན་འབྱུང་འཁོར་བའི་འཇུག་རིམ་བསམ་པའོ། །
{༡} སྡུག་བདེན་འཁོར་བའི་ཉེས་དམིགས་བསམ་པ།
དང་པོ་ལ་གཉིས། སྡུག་བདེན་བདེན་བཞིའི་ཐོག་མར་གསུངས་པའི་དགོངས་པ་བསྟན་པ་དང་། སྡུག་བསྔལ་བསྒོམ་པ་དངོས་སོ།།
tib.p. 20903
消文紀錄——
希求解脫方便分二：一、由於苦集門中思惟；二、由於十二緣起思惟：生起希求解脫之心的方法分二方面：一、從苦諦與集諦思惟；二、從十二緣起思惟。
初中分二：一、思惟苦諦生死過患；二、思惟集諦流轉次第：從苦集思惟又分二方面：一、思惟苦諦生死過患；二、思惟集諦流轉之次第。
初中分二：一、顯示四諦先說苦諦之意趣；二、正修苦諦：思惟苦諦生死過患又分二方面：一、闡釋先說苦諦的意趣；二、正修苦諦。
我對這段科文之理解——
這段科文總示生起希求解脫之心的方法。
2009/11/27初版；2018/04/21修訂(重編版面；移除超連結；增訂藏文，並採泰式分散對齊，並嵌入ཏྲེ་ཧོར།版四家注)
論之本文——p. 15313
《四百論》云：「誰於此無厭，彼豈敬寂靜，如貪著自家，難出此三有。」
p. 15313
tib.p. 20816
བཞི་བརྒྱ་པ་ལས། བགང་ཟག་གང་ལ་བའཁོར་བ་འདིར་བགནས་པ་ལ་སྡུག་བསྔལ་བར་མཐོང་བའི་ཡིད་སྐྱོ་བབ་ཡོད་བཔ་མིན་པབའི་གང་ཟག། །དེ་ལ་བའཁོར་བ་ལས་ཐར་པའི་ཞི་བབ་མྱང་འདས་ལ་གུས་བཔའམ་དོན་གཉེར་གྱི་འདུན་པ་སྐྱེ་བ་ག་ལ་ཡོད་བདེ་མེད་དོ། །དཔེར་ན་མི་ཞིག་རང་བགི་ཁྱིམ་ལ་བཆགས་པ་དེས་ཕྱོགས་གཞན་དུ་འགྲོ་བ་ན་ཁྱིམ་ནས་ཕྱིར་འབྱུང་དཀའ་བའི་དཔེ་དེ་བཞིན་བདུ་འཁོར་བ་ལ་ཆགས་པའི་གང་ཟག་དེ་སྲིད་པ་འཁོར་བ་ནི། །འདི་ནས་བངེས་པར་འབྱུང་བའང་བྱ་བ་དཀའ་བབ་སྟེ། འཇིག་རྟེན་ན་ཐེམ་པ་ལ་ལའོ་ཕྱིར་གྲགས་པ་ལྟར་རོ། །ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར་རོ།།
tib.p. 20818
消文紀錄——
《四百論》云：《四百論》說。四百論，參考消文(2007/03/09)。
誰於此無厭，彼豈敬寂靜，如貪著自家，難出此三有：對於諸取蘊不生厭離的人，豈有生起希求寂靜涅槃之理。就好像貪著自己的家舍，就難以對三有生起出離之心。
我對這段本文之理解——
這段本文引《四百論》證成不修三有過患，難起欲得寂滅解脫之心。
2009/11/26初版；2018/04/21修訂(重編版面；移除超連結；增訂藏文，並採泰式分散對齊，並嵌入ཏྲེ་ཧོར།版四家注)
論之本文——p. 15311
第二發此之方便者。譬如欲得止息渴苦，由於渴逼，見非愛相。如是欲得，諸取蘊苦寂滅解脫，亦由觀見，取蘊苦性所有過患。故若未修三有過患，於彼發起欲捨之心，則於苦滅不起欲得。
p. 15313
tib.p. 20810
(༢) ཐར་པ་དོན་གཉེར་སྐྱེད་པའི་ཐབས།
གཉིས་པ་བཐར་པ་དོན་གཉེར་གྱི་བློ་དེ་བསྐྱེད་པའི་ཐབས་བལ་མཚམས་སྦྱར་བ་དང་། དངོས་གཉིས་ལས། དང་པོ་ནི། དཔེར་ན་སྐོམ་པའི་སྡུག་བསྔལ་ཞི་བ་ལ་ཐོབ་འདོད་བྱུང་བ་དེ་སྐོམ་པས་གདུངས་པ་ལ་མི་འདོད་པའི་རྣམ་པར་མཐོང་བ་ལ་རག་ལས་པ་བཞིན་དུ། ཉེར་ལེན་གྱི་ཕུང་པོའི་སྡུག་བསྔལ་ཉེ་བར་ཞི་བའི་ཐར་པ་ལ་ཐོབ་འདོད་འབྱུང་བ་ཡང་ཉེར་ལེན་གྱི་ཕུང་པོ་སྡུག་བསྔལ་གྱི་རང་བཞིན་ཅན་གྱི་ཉེས་དམིགས་མཐོང་བ་ལ་རག་ལས་པས་སྲིད་པའི་ཉེས་དམིགས་བསྒོམས་ནས་དེ་ལ་འདོར་འདོད་ཀྱི་བློ་མ་སྐྱེས་ན་སྡུག་བསྔལ་དེ་ཞི་བ་ལ་ཐོབ་འདོད་མི་འབྱུང་སྟེ།
tib.p. 20816
消文紀錄——
第二發此之方便者：庚二、發此之方便。第二、如何生起希求解脫之心。消文者按，這是科文正修意樂分二之二，故實際上是這一段落的標題。
譬如欲得止息渴苦，由於渴逼，見非愛相：譬如要消除口渴的痛苦，可以透過體驗口渴時的不可愛感覺。
如是欲得，諸取蘊苦寂滅解脫，亦由觀見，取蘊苦性所有過患：同樣的道理，要獲得寂滅、解脫五取蘊之苦，也可以透由觀察五取蘊苦自性的所有過患。取蘊，梵語उपादान स्कन्ध (upādāna skandha)，【丁福保《佛學大辭典》】：「（術語）取為煩惱之異名，由煩惱而生蘊，由五蘊而生煩惱，故曰取蘊。」諸取蘊，即色取蘊、受取蘊、想取蘊、行取蘊、識取蘊等五取蘊。
故若未修三有過患，於彼發起欲捨之心，則於苦滅不起欲得：因此，如果沒有透過串習三有的過患而發起厭捨之心，那麼就不會生起解脫三有苦的希求心。
我對這段本文之理解——
這段本文以消除乾渴之比喻，闡釋希求解脫之心有賴於觀察五取蘊之苦性，始得以生起。
2009/11/25初版；2018/04/19修訂(重編版面；移除超連結；增訂藏文，並採泰式分散對齊，並嵌入ཏྲེ་ཧོར།版四家注)
論之本文——p. 15308
又此解脫，非為惑業諸行生已息滅，以諸生法，於第二時定不安住，不待修習能治等緣，則不須勵力，一切解脫便成過失，故若未生對治，當於未來結生相續。由其發起對治力故，結生相續即便止息。
p. 15310
tib.p. 20806
ཇགསུམ་པ་ཐར་པ་ལ་སྒྲོ་འདོགས་སྤོང་བ་ནི། ཐར་པ་དེ་ཡང་ལས་ཉོན་གྱི་འདུ་བྱེད་བསྐད་ཅིག་དང་པོར་བྱུང་ནས་བདུས་སྐད་ཅིག་གཉིས་པར་ཞིག་བནས་འགགས་པ་ལ་མི་བྱ་བ་སྟེ། བདེ་ལྟར་ན། སྐྱེས་པ་རྣམས་བརང་གི་དུས་བསྐད་ཅིག་གཉིས་པར་མི་སྡོད་པབར་འཇིག་པ་ནི་གཉེན་པོ་བསྒོམ་པ་སོགས་ཀྱི་རྐྱེན་ལ་མི་བློས་པས་བསེམས་ཅན་ཐམས་ཅད་ཀྱང་བལམ་བསྒོམ་པ་སོགས་ཀྱི་འབད་པ་མེད་པར་གྲོལ་བའི་སྐྱོན་དུ་འགྱུར་བབའི་ཕྱིར་རོ།། དེས་ན་གཉེན་པོ་མ་སྐྱེས་ན་མི་འོངས་པར་བལས་ཉོན་གྱིས་འཁོར་བར་ཉིང་མཚམས་སྦྱོར་བར་འགྱུར་བ་བལ་གཉེན་པོ་སྐྱེས་པའི་སྟོབས་ཀྱིས་ཉིང་མཚམས་སྦྱོར་བ་ལོག་པབའམ་བཀག་པའོ། །
tib.p. 20810
消文紀錄——
又此解脫，非為惑業諸行生已息滅：此外，解脫並不是說惑與業剎那生起又剎那息滅。
以諸生法，於第二時定不安住：因為一切依因緣和合而起的有為法，在第二剎那的時候，一定不會安住。生法，梵語प्रसव धर्म (prasava dharma)，【《佛光大辭典》】：「具有心之作用者，稱為生，即有情；不具心之作用者，稱為法，即非情。例如眾生依因緣和合而成立，是為生；五蘊為構成眾生之要素，是為法。」
不待修習能治等緣：（看起來）不必等待修習對治（，惑業就自行息滅）。
則不須勵力，一切解脫便成過失：（以致於誤以為）不需要努力對治，一切都能解脫。這樣便變成了過失。
故若未生對治，當於未來結生相續：因此，如果沒有生起對治力，未來必定結生相續。結生，梵語प्रतिसंधि (pratisaṃdhi)，【丁福保《佛學大辭典》】：「（術語）謂由中有沒而托生於母胎也。」
由其發起對治力故，結生相續即便止息：如果發起對治力，結生相續便立刻止息。
我對這段本文之理解——
這段本文闡釋惑業雖然剎那剎那生滅，然仍需發起對治，才能止息結生相續，故應勵力對治。
論之本文──p.28607
〈菩薩地〉云：「謂諸菩薩，先於其忍見諸勝利，謂能堪忍補特伽羅，於當來世無多怨敵無多乖離，有多喜樂，臨終無悔，於身壞後當生善趣天世界中。見勝利已自能堪忍，勸他行忍，讚忍功德，見能行忍補特伽羅慰意慶喜。」
論源紀錄──
《瑜伽師地論》卷第四十二〈本地分中菩薩地第十五初持瑜伽處忍品第十一〉
云何菩薩善士忍。當知此忍略有五種。謂諸菩薩先於其忍見諸勝利。謂能堪忍補特伽羅。於當來世無多怨敵無多乖離有多喜樂。臨終無悔。於身壞後。當生善趣天世界中。見勝利已。自能堪忍勸他行忍讚忍功德。見能行忍補特伽羅慰意慶喜。
分析者注，除了句讀以外，這段本文與《瑜伽師地論》完全一致。
論之本文──p.28603
《入行論》云：「惡有情如空，非能盡降伏，惟摧此忿心，如破一切敵。以皮覆此地，豈有爾許皮，惟以鞋底皮，如覆一切地。如是諸外物，我不能盡遮，應遮我自心，何須遮諸餘。」
論源紀錄──
如石法師版
《入行論》〈第五品 護正知〉
12頑者如虛空，豈能盡制彼？若息此瞋心，則同滅眾敵。
13何需足量革，盡覆此大地？片革墊靴底，即同覆大地。
14如是吾不克，盡制諸外敵；唯應伏此心，何勞制其餘？
隆蓮法師版
《入菩薩行論廣解》卷五〈守護正知品〉
12悖逆有情等虛空，何能一一皆折伏，但能摧自忿恚心，一切怨敵皆調伏。
13欲持廣皮覆大地，爾許皮革何可得，但敷皮革襯富羅，大地無處不普覆。
14.如是外境一切法，非我力能可遮止，但須遮止於自心，何須更復遮餘法。